„Ĉu ekzistas socia justeco?“
Ĉu vi antaŭe demandis tion al vi mem? Aŭ al alia persono? Eble vi ankaŭ
demandis tion mense al la tuta mondo.
Ankaŭ Friedrich August von Hayek – filozofo, kiu naskiĝis en 1899 kaj
mortis en 1992 – pensadis pri tiu afero. Li ankaŭ kontemplis pri la temo
de socia justeco kaj ĉu eblas realigi tiun justecon en la mondo.
Liaj vidpunktoj kaj opinioj
Laŭ Hayek, ekzistas granda problemo: Kiu estas justeco? Kion signifas
tiu koncepto?
Ja ekzistas difino en vortaro, sed laŭ Hayek ĉiu homo sentas, ke aliaj
aferoj estas justaj. Ĉu iu kredas, ke io ajn estas justa, dependas de
diversaj faktoroj; ekz. vidpunktoj, socia pozicio ktp. Kaj pro tio ne
eblas proponi ĉiam-ĝustan difinion por la vorto – la koncepto – de
justeco. Kaj pro tiu malkapablo Hayek opinias, ke ne estas valora celo
strebi al tiu nedifinata koncepto:
„Kio estas ‚socia justeco‘? […] Justeco estas gravega, se ĝi enhavas
ag-regulojn por la individua persono mem. Ja eblas agi juste aŭ
maljuste. Sed aferojn kiel distribuon de enspezoj ne eblas reguligi
pere de ag-maniero kiuj celas al individua ulo. […] Sensencas, ke iu
persono respondecas pri la distribuo de enspezoj, same kiel se iu
persono estus la respondeculo por la san-stato, malsaĝeco aŭ malbeleco
de aliaj homoj.“
Oni nun povus diri, ke egala distribuo de mono, lando, materialoj
ktp. estas justeco, ĉar ĉiu havas la saman. Hayek kontraŭas tion: La
justeco per egala distribuo de enspezoj, bienoj ktp. ja antingeblas. Sed
li ankaŭ diras, ke tio similus al diktaturo. Pro tio ne indas strebi al
tia justeco.
Kontraŭe, li fidas je la forto, je la kontrolo, de la ekonomio.
La libera ekonomio estas la centro kaj plej grava afero, laŭ Hayek. Ĝi
reguligas la prezojn pere de ofertoj kaj postuloj. La valoroj de
laboroj, materialoj, artaĵoj, krudaĵoj kaj ĉiuj aliaj aferoj fariĝis pro
la valoro, kiun la popolo konsideras inda. Tio signifas, ke la popolo
mem decidas, kiom kaj kion aferoj valoras – kaŭze de tio, la valoro por
la popolo estas la centro de lia pensmaniero. La popolo scias, kio bonas
por ĝi. Kaj pro tio ne ekzistos maljusteco por la popolo entute, ĉar
alikaze, ĝi agus alimaniere; ĝi valorigus la aĵojn, materialojn,
laborojn per malsama altoj.
„Ni [la homaro] eltrovis – ni ne difinis ĝin – ni eltrovis, ke ludi
ludon, kiu estas parte ludo de ŝanco, parte ludo de lerteco, estas la
plej bona metodo por organizi niajn aferojn. Se ni akceptis la ludon,
ĉar ĝi estas efika, ni ne povas diri poste, ke ĝi maljustas. Se neniu
friponis, ne ekzistas maljusteco en la ludo. Ĝi ankaŭ ne ekzistas, se
oni malvenkas.“
Kritikoj
Sed memkompreneble ankaŭ ekzistas kritikpunktoj, rilate al la opinio de
Hayek: Ekzistas sociaj diferencoj inter homoj. Hayek ja konsentas, ke
ili ekzistas, sed li nur opinias, ke ili estas naturaj. La problemo
malgraŭe daŭras, ke la ludantoj en lia ludo ne ekas de la sama punkto.
Ne ĉiu persono kapablas atingi la saman nivelon de edukado, de socia
pozicio aŭ de mono dum la sama tempo – dum la samaj lud-raŭndoj. Kaj
lia opinio pri socia justeco ankaŭ ne vere agas iel ajn por kontroli aŭ
redukti tiun malegalecon. Laŭ lia teorio, socialaj ekvilibrigiloj ne
necesas. Sed tiaj iloj eble neprege necesus, se oni konsideras, ke ne
ĉiu ludanto ludas laŭ-regule.
Fontoj
Edit Page On Grav
